Kapitalizm organik ve sosya – kültürel bir sistemdir. Organikliğiyle yaşamı kuşatır. Sosya -kültürel boyutuyla hayata nüfuz eder. Her şeyi metalaştırarak varolur. Hayatın en ücra noktalarına sızar. Her şeyi metalaştırarak hayata tahammüden saldırır. Her şeyi kârın, yokedeci kanunlarının esiri yapar. Bu süreç sonsuz bir döngü gibi işler.
Kapitalist toplum doğası gereği ekonomik, sosyal, siyasal eşitsizlik üretir. Eşitsizlik onun bir varoluş ve kendini üretme biçimidir.
Kapitalizm, son derece konsantre iktidar ve tahakküm ilişkisidir. Sermayenin mutlak egemenliğidir. Sermaye ne bir para yığını, ne de üretim araçları değildir. Sermaye bir toplumsal ilişki biçimidir ve egemenliğini hayatın içinden alır, egemenliğini hayatın içinde yeniden, yeniden kurar.
Yarattığı yabancılaşmayla kitleleri enkazlaştırarak, sisteme tabi kılar, avutur ve sistemin parçasına dönüştürür, irrasyonali rasyonel yapar, bütün bunları korkunç bir soğukkanlılıkla ve bir rasyona uygun olarak gerçekleştirir ve kendini üretir ve yeniler.
Kapitalizm simülasyon üretir, simülasyonla karmaşıklaşır ve nüfuz eder.Yarattığı simülasyonla gerçek olmayanı gerçekmiş gibi gösterir, kendini görünmez kılar, “gizlenir”, hayatın içinde “kaybolur”, varlığı başlıbaşına bir katastrof olmasına rağmen herşeyi “normalleştirir”.
Ev içi emek bu (yıkıcı) simülasyonun bir parçasıdır. Kapitalizmin doğallaştırarak kendini yeniden ürettiği temel mekanizmalardan biridir. Burada mekanizma vurgusu işleyişe ilişkindir, ev içi emek aslında kapitalizmin organikliğinin somut göstergelerinden biridir.
Kapitalizm, yoğunlaşmış ve katmanlaşmış, çok boyutlu bir iktidar(lar) sistemi olan yapısıyla, ev içi iktidarı erkeğe “vererek”, patriarkayla kendini yenileyip, güçlendiren bir makro yapı ve makro sistemdir.
Patriarka kapitalizmin arkaik hazinesidir. Pre-kapitalist toplumlardan devraldığı ve “modernize” ettiği patriarka, kapitalist tahakkümün ayrılmaz parçası ve kapitalist işleyişi kolaylaştıran ve ona olağanüstü meşruluk kazandıran bir sömürü ve iktidar biçimidir. Kapitalizm patriarkalle kendini yeniden üretir, patriarka kapitalizme içseldir. Reel ya da yaşayan kapitalizm, patriarkal kapitalizmdir.
Ev içi emek bir yanıyla kapitalist yeniden üretim sürecinin en önemli parçasını ifade ederken, öte yanıyla yeniden üretim sürecinin ayrılmaz parçası olan patriarkanın oluştuğu- meydana geldiği nesnel zemini hazırlar.
MİKRO KOZMOS’ DAN, MAKRO KOZMOS’A
Görülmeyen emek olarakta tanımlanan ev içi emek, kapitalist sistemde yeniden üretim alanına ilişkin bir kavramdır. Emek gücünün yeniden üretimininde kadınların gerçekleştiği ev içi işi ifade eder.
Ev içi emek, kapitalist döngünün olmazsa olmaz koşuludur ve sermaye birikim sürecinin kesintisiz sürmesini sağlar. Kapitalizmin ontolojini sermaye birikimi üzerinden kurduğu düşünülürse, ev içi emeğin stratejik önemi daha iyi anlaşılır.
Ev içi emek, toplumsal cinsiyet ilişkileri, patriarkal yapı ve cinsiyete dayalı işbölümünün sonucu kadınların büyük kuşatılmışlığını simgeler. “Görünmez” olması, kuşatılmışlığıda görülmez kılar.
Görünmeyen emek olmasının temel nedeni, bu emek kategorisinin korkunç bir şekilde doğallaştırılması, ev içi alandaki cinsiyete dayalı işbölümünü yansıtması, ev içi işin şekli ve burada kullanılan emeğin karşılığının olmamasıdır.
Ayrıca “görünmezliği” bu emek kategorisinin (kapitalist piyasa kuralları dahilinde) “sadece”, “kullanım değeri” yaratmasındandır. Kapitalist sistemi öz ve konsantre bir ifadeyle değişim değeri yaratan bir sistem olarak tanımlarsak, ev içi emeğin “doğallaştırılmasının” ve “görünmez” kılınmasının zeminleri ortaya çıkar..
Bilindiği gibi kapitalizm bir genelleştirilmiş meta ekonomisidir.
Meta, kapital ilişkisi; hücre ile canlı ilişkisine benzer. Hücre nasıl ki canlının yapı taşını ve mikro kozmosunu oluşturuyorsa, meta da kapitalin(yani makro kozmosun) yapı taşını, mikro kozmosunu oluşturur.
Marx’ın Kapital’e metanın tahliliyle başlaması tesadüfi değil, son derece bilimsel bir başlangıç ve bilimsel bir analiz yöntemidir. Lenin metayı, kapitalist üretim tarzının hücresi ve kapitalist toplumun tüm çekişkilerinin tohumu olarak değerlendirir.
Meta tahlili üzerinden kapitali oluşturan kavram ve kategori matrisine ulaşabiliriz. Mikro kozmos çözümlemesi bize, makro kosmosu anlamamıza ve analiz etmemize götürür.
Ev içi emek tartışmasında, “görünmezliği” aralamak ve görünür kılmak için ekonomi-politiğin bazı temel kavramları üzerinde durmak gerekiyor. Bu anlamda meta ve işgücü kavramları önem taşıyor. Buradan ev içi emeğin “kullanım değeri” üretmesine ve meta- piyasa ilişkisine geçebiliriz.
Meta, iki unsurdan oluşur; kullanım değeri ve değişim değeri. Meta, kullanım değeriyle değişim değerinin birleştiği bir emek ürünüdür. Kullanım değeri metanın temel niteliğini oluşturmasına rağmen, tek niteliği değildir. Kullanım değeri, değerin maddi taşıyıcısıdır. Emek ürünü, ancak değişim yoluyla başkasına geçtiğinde, meta haline gelir. Metanın kullanım değeri, (metanın) piyasa için üretilmesinden dolayı, ancak değişim değeri aracılığıyla gerçekleşebilir. Değişim değeri, değerin kendini gösterdiği biçimdir. Değer, değişim değerinin temelidir.
İşgücü bir metadır. İşçinin kapitaliste sattığı meta, işgücüdür. İşgücü “orjinal”, benzersiz bir metadır. İşgücü kendi değerinin üzerinde değer üreten tek metadır. Kapitalistin işçiden satın aldığı şey, işçinin emeği değil, onun işgücüdür. Çalışma süresinde (işgününde) işçinin harcadığı emek, kapitaliste aittir.İşçinin harcadığı emek, işgücünün dışında, ek (fazla bir) değer de üretir. Bu da kapitalistin malıdır. İşgününün sonunda kapitalistin işçilere ödediği, onların işgücünün fiyatıdır. Buna ücret denir. Yani ücret, işçilerin yarattığı ek değerin değil, işgücünün fiyatıdır. Anlaşılacağı gibi işçinin yarattığı değerin bir bölümü işçiye ücret olarak geri döner. Geri kalan değer, yani artı-değer kapitalist tarafından gasp edilir.
Değerin ücret biçiminde işçiye geri dönen kısmına “gerekli emek” dendiği gibi, “ödenmiş emek” te denir.
Değerin diğer bölümüne (yani kapitalist tarafından gasp edilen kısmına) “fazla emek” ya da “ödenmemiş emek” denir. Burada (yukarıda da farklı bir şekilde bahsettigimiz gibi), emeğin iki bölüme ayrıldığını görüyoruz. Kapitalistin karını, ödenmemiş emek oluşturur. Ödenmemiş emeğin ürünü, artı- değerdir. Artı- değer kapitalist toplumda gelirlerin tümünün kaynağıdır. Ya da kârın kaynağı artı- değerdir.
Kapitalizm ontolojisini özel mülkiyet ve kâr üzerinden kurar. Kapitalizmin ruhunu artı- değer şekillendirir. Doymak bilmez kâr arzusuyla, sistem yıkıcı bir işleyişle çalışır. Kâr daha fazla kâr arzusu sistemi ayakta tutar. Kapitalizm hayatın her alanına saldırır. Hayatı ve her şeyi metalaştır. Muazzam bir simülasyon gücüyle ve yarattığı konsantre yabancılaşmayla, yaptıklarını normalleştirmeyi ve doğallaştırmayı başarır. Hatta her şeyi ve herkesi bu metalaştırma sürecinin parçası haline (bazen gönüllü, bazen farkında olmadan, çoğu zaman doğal kabul ederek) getirir.
Buradan ev içi emek konusuna geçersek, son derece çarpıcı, sarsıcı, çok boyutlu, bir o kadar da doğal görülen ama kapitalist döngünün statejik bir alanıyla karşılaşırız.
KADININ GÖRÜNMEYEN EMEĞİ
Ev içi emek, temelde iki boyuta ayrılır. Birincisi, emek gücünün yeniden üretimindeki stratejik rolüdür. İkincisi ise kapitalizmin (sürekli) ihtiyaç duyduğu yeni işgücünün ya da yeni işgücü jenarasyonunu sağlanmasıdır. Son derece soğuk bir tanımlama olsa da bu yön, çocuk doğurulması ve bakılmasını kapsar.
Kapitalizm 24 saati denetler, kontrolü altına alır. Kapitalizm çalışma saatlerinin (metropolde 7 saat, periferide 8, 10 saat) dışında da güne müdahale ve nüfuz eder. Günün 24 saatini meta üretiminin, metalaşlaştırmanın parçası haline getirir. Kapitalizm 24 saat kâr arzusuyla “soluk” alır, verir.
Emekçi kadının burada rolü yaşamsaldır.
Kadın işgücünü satıyorsa, ikinci vardiyası evde başlar. İşyerinde ucuz emek olarak, evde ise ev içi işçilik yaparak sömürülendir. Bunun yanında kadın, üretim sürecinde doğrudan bulunmasa da emek gücünün yenilenmesi için ev içi emek harcayarak sömürülendir.
Şöyle de tanımlayabiliriz; kadın (toplumsal cinsiyet rolü olarak işçi erkeğin eşi- ev kadını, anne, evli kadın- ve kızı olarak), doğrudan üretim sürecinde yer alsın yada almasın iki açıdan ( unutmadan kadın
işşiz olarakta) emekçi bir kimlik kazanır.
Birincisi ev içi emeğinden dolayı, ikincisi ise aile kurumu(işçi ailesi olması) üzerinden (aile, mülkiyet ilişkilerin cisimleştiği bir kategori olduğu unutulmamalıdır), onun sınıfsal taşıyıcısı olma rolünden dolayı ezilendir ve emekçidir.
Ev içi emek, 8 saat posası çıkartılmış, egosu örselenmiş işçi erkeğin enerjisini yeniden kazandığı, temizlik, bulaşık, çamaşır gibi ihtiyaçlarının karşılandığı, kadının duygusal, zihinsel, fiziksel, cinsel sömürülmesini kapsayan, emek gücünün her düzeyde yeniden üretilmesini , yani işçi erkeğin ertesi gün enerjik bir şekilde çalışmasını sağlayan, (görülmeyen) bir emek türüdür. Ya da inkar edilen emektir.
Kapitalizm bu emek türünün her ne kadar potansiyel değişim değeri taşısa da, piyasa kuralları gereği kullanım değeri taşımasının yarattığı avantajları sonuna kadar istirmar ederek, bir cinsin, kadınların “büyük kapatılmasını” sağlamıştır. Hem de farklı rıza mekanizmaları, zihniyet ve mana dünyaları yaratarak. Yabancılaşmanın bu ekstrem örneğinden bir manik sistem olan kapitalizm sonsuz bir şekilde yararlanmaktadır.
“KUTSAL AİLE”
Bu süreç aynı zamanda patriarkal kapitalist işleyişin parçasıdır.
Ev içi emek, patriarkanın bir nevi içselleştirilmesiyle doğal bir edim, hatta sevginin tezahürü olarak algılandı. Bu yönde toplumsal cinsiyet rolleri inşa edildi. Cinsiyetçi işbölümü rafine bir şekilde kullanıldı.Sermaye gelenekler, ahlaki kurgular ve normları etkin bir şekilde değerlendirdi ya da yeniden kurguladı. Bir nevi bu durumu besleyecek kolektif bilinç altı oluşturuldu.
Bu emek türü en başta ” görünmez ” kılındı. Kadın, beden ve kişiliğinin bir parçası olarak adledildi.
Kadın olma niteliğiyle özdeştirildi. İsteğe dönüştürüldü. Toplumsal algının buna göre biçimlenmesi sağlandı.
İş ya da bir emek olarak görülmesi perdelendi. Bu noktada “kutsal ailenin” yıkıcı cazibesi kullanıldı. Ailenin kutsanması, kadının esaretini kabullenmesine, hatta zincirini fark etmemesine, zincirlerinden bile hoşlanmasına yol açtı.
Başlıca toplumsal cinsiyet rollerine ( anne, eş, ev kadını gibi) yüklenen kutsallıklar bu algıyı besledi. Ev içi emek, dogal bir işleyişe ve niteliğe dönüştürüldü.
Sermaye ev işini ve bakımı sevgi eyleminin bir yansıması olarak gösterdi. Bu yönde sevgi manipüle edildi, bir nevi inşa edildi, mana yüklendi. Yabancılaşmanın büyük kuşatıcılığı, bu toplumsal mühendislik operasyonunu gerçek bir başarıya dönüştürdü. Sermaye hem bu emeği “yok” göstermeyi başardı, hemde bu emek faaliyetini sevgi ve duygusal tatmin aracı gibi gösterek, milyonlarca hatta milyarlarca köle gibi çalışacak işgücü elde etti. Mülksüz sınıfı ve bu sınıfın en alt kesiminde yer alan kadını, “gönüllü” bir şekilde kendi kâr realizasyonun parçası haline getirdi.
Burada kutsal ailenin ve bu mikro iktidar aygıtında bir “devlet” gibi rol alan, kadının tarihsel yenilgisi üzerinden hegemonyasını kuran, erkek egemenliğinin büyük suç ortaklığı vardır. Sermaye erkeğin ezilen egosunun onarılmasına dikkat eder. Örselenmiş ve ezilmiş kimliğiyle eve dönen erkek, evin efendisi olarak kadını, Marx’ın deyimiyle ruhsal ve fiziksel fahişeye dönüştürür. Kadının duygusal, fiziksel, cinsel “hizmet” vermesi istenir. Emek gücünün yenilenme süreci bu derece iğrenç, sarsıcı, şiddetli ve yok edici bir süreçtir. Erkeğin mikro iktidarı, makro iktidarı ve tahakkümü meşrulaştırır ve normalleştirir. Kapitalizm bu meşruluk üzerinden kendini yeniden üretir. Sistem ezerek ve yok ederek işler.
Artık kadın, erkeğin işine bağımlı olan, ona her düzeyde hizmet eden ve onun disiplini altında hareket eden bir köleye dönüşür. Patriarkal sömürü kadını kadavralaştırır. Emeğine yabancılaştırır, edilgenleştirir, değersizleştirir, nesne haline getirir, hiçleştirir, boyun eğdirir.
Patriarkal kapitalizm gücünü buradan; patriarka gibi suç ortaklığından, müthiş simülasyondan ve kapitalist yabancılaşmanın yarattığı yıkıcılıktan alır.
ÖFKEYİ AÇIĞA ÇIKARMA VE ÖFKEYİ ÖRGÜTLEME: REDEDMEK BAŞLANGIÇTIR
Sermaye ev içi işin, iş olmadığını, doğal ve bir sevgi tezahürü olduğuna herkesi inandırdı. Bu durum toplumsal kanıya dönüştü. Bir anlamda toplumsal fikir birliği oluştu. Kadınlar ücretsiz çalışmaya ikna edildi.
Ev, kadın için bir hapishane haline geldi.
Kadının tarihi, toplumsal bir hapishane tarihidir. Engels’in tanımlamasıyla ilk toplumsal işbölümü olan erkeğin, kadını ve çocukları tahakkümü altına almasıyla, kadının yaşadığı tarihsel yenilgi, kadının mahkumiyetinin başladığı tarihtir ve evin hapishaneye dönüşümünü işaretler. Firar düşüncesinin olmadığı tutsaklık kadını esir alır. Kadın mahkumiyetini kabullenir, rıza gösterir, kader görür. Hatta bu esaret üzerine düşünülmez bile…
Büyük ve yıkıcı bir yanılsamayla her şey sevgi ve doğallık olarak görülür.
Kadın bir anlamda kendini feda eder. Mutfak ve yatak odasına sıkışan, ruhu ve bedeni arasında kaybolan, entellektüel olarak köreltilen kadına evin “huzuru”, yani mahkumiyetin kabullenilmişi dayatılır.
Kadın için ev, büyük kıstırılmışlığın, kuşatılmışlığın mekanıdır. Öte yandan bu mekan bir dip akıntısı şeklinde gelişen sınıfsal öfkenin biriktiği alandır.
Ev, özel alanın mekansal düzenlemesidir ve bügüne kadar kapitalist müdahaleden en çok etkilenen alanlarından biridir. Bu alanın politikleşmesi radikal bir adımdır.
Evin bir isyan alanına dönüşmesi muhteşem bir gelişmedir.
Her şeyden önce özel olan politiktir. Bu feminist argümantasyon son derece önemlidir. Özel olanın politikleşmesi kadını sarsıp, kadının yeniden dirilişini sağlar. Öfkesini açığa çıkarır. Kadına muazzam olanaklar açar. Yaşanan pratikler (Türkiye dahil birçok pratik) bunu gösterdi. Bu pratiklerde yaşanan eksikler görülerek, özel olanın (yeniden ve besleyici tasavvurlarla), yeniden politikleştirmesi gerekiyor.
Ev içi emeğin görünürleşmesi, en başta kadının büyük öfkesini besler. Bügüne kadar kapitalist döngüye hizmet eden bu emek, bu döngünün kırılmasında müthiş bir rol oynayacaktır. Kapitalizmin kendini görünmez kıldığı alan, onun en zayıf noktası haline gelebilir. Yeter ki bu emeğin gücü örgütlensin. Sınıfın diğer kesimleriyle organik birliği sağlansın…
Bu süreç patriarkaya karşı, çok boyutlu yürütülen mücadelenin en önemli atılımı olabilir. Mücadelenin patriarkal kapitalizme yönelmesini kaçınılmazdır.
Ev içi emeğin görünür kılınma mücadelesi diyalektik bir süreçtir. Bu emeğin harekete geçmesi yüzyılların öfkesini tetikleyecektir. Düşünmek bile sarsıcı geliyor.
Önce duygusal ve reflekssel düzeyde kadının farkındalığın başlaması, pratik adımları(öfke patlamaları ve varlık eylemlerini) beraberinde getirecektir, bu süreç teorik çabaların kapılarını aralayacaktır. Unutulmasın önce eylem vardı…
Eylem yol göstericidir ve dinamitin fitilini ateşler. Kadınların buna ihtiyacı var.
Kürt özgürlük hareketi ve Kürt kadın hareketi çok önemli adımlar atıyor. Kürt kadını evde, sokakta, dağda muazzam pratikler gerçekleştiriyor. Yarattığı son derece zengin, radikal ve sarsıcı örgütlenmelerle geleceğe yürüyor. Dağ, mücadele, kendini yıkıp yeniden yaratma diyalektiği, Kürt kadınını özgürleştiriyor ve yeniden yaratıyor. Mücadele kendi dilini, örgütlenme biçimlerini ( kadın gerilla birliği, kadın partisi, farklı kadın komünaliteleri, kadın akademileri gibi) , kendi epistomolojisini, teorisini (jineoloji adı verilen) kuruyor. Kürt özgürlük hareketi dünya devrim tarihinde daha önceden gerçekleşmemiş pratiklerle ( ateş çemberinin içinde kurulan kadın partisi ve kadın gerilla birliği gibi), zengin deneyimler ortaya koyuyor. Benzer gelişmelerin Rojava’da yaşanması, kadının toplumsal yaşamda, savunma dahil, yüzde atmış beş oranında yer alması, Rojava’da ikinci bir devrim olarak kadın devriminin gelişmesi ögreticidir. Yol göstericidir.
Bütün bu süreç mücadelenin bir özgürleşme pratiği olduğunu gösteriyor.
Ev içi emeğin görünür kılınması ve örgütlenmesi için yürütülecek mücadele, bir volkanın patlamasına hazırlanmayı gerektiriyor. O kadar zor ama o kadar da yıkıcı…
Sabırla, usanmadan, inatla mücadele etmeliyiz. Ancak kadınların yüreklerini aleve çevirebilirsek, ruhlarını silahlandırabilirsek bunu başarabiliriz.
Bu da fırtına olmayı, kasırya dönüşmeyi gerektiriyor. Mücadele bizi yeniden yaratacaktır. Kasırgaya dönüştürecektir.
Bazen sıfırdan başlama cüretini gösterebilmek gerçek bir isyanın başlangıcıdır. Öyle kabul edelim. Zaten gerçek hikayeler o sıfır noktalarında saklıdır.
Unutmayalım; kadınların en büyük gücü, düşlerini kanatlandırabilmeleridir.
Mücadele aslında düşlerin peşinden gitmedir. Gökkuşağına koşmadır.
Unutmayalım; mücadele bir özgürleşme pratiğidir.
Maya Angelou’nun sözünü biraz değiştirirek, şöyle diyebiliriz; nerede bir kadın özgürlüğü için ayağa kalkarsa, aynı zamanda bütün kadınların özgürlüğü için ayağa kalkmış demektir.
